Ба карори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 3 май соли 2002 тасдик шудааст

мафхумхои

асосие, ки дар консепсияи миллии маълумоти   чумхурии  точикистон

ИСТИФОДА   ШУДААНД

Бонки маълумот — мачмуи маводи таълимию иттилоотие, ки тавассути шабакахои гуногуни техники ба марказхои компютерй ворид гардида, барои тахлил, иттилоот, омузиш, бозомузй, такмили ихтисос ва маълумотгирй истифода мешавад.

Бакалавр - яке аз дарачахои маълумоти олии касбй.

Валеология-мачмуи фанхои таълимй доир бахифзи саломатии инсон.

Дифференсатсия-тафрика, таълими тафрикадор, равияхои гу­ногуни таълимй.

Инноватсия - нав, мучаддад, навсозй, навгарой.

Интегратсия-хамгиро, якчояшавй, пайванд.

Коллеч-мактаби маълумоти миёнаи касбй.

Консепсия - консепсия, нуктаи назар, системаи муайяни акидахо, бунёди назариявии ягон раванд.

Коммуникатсия - коммуникация, коммуникативй, гуфтугуи шифохй, муколамаи ду ё якчанд шахс, сухан, ахбор, иттилоот.

Магистр - дарачаи илмие, ки пас аз супоридани имтихон ё химояи рисолаи дипломй ба хатмкунандагони мактабои олии касбй медиханд

Маориф - системаи ичтимоие, ки раванди идораи таълим, тарбия, маълумот ва умуман маърифати чомеаро ба низом медарорад.

Маълумот-раванде, ки дарачаи фарогири идониш, малака, ма­хорат ва ахлоки инсонро муайян мекунад.

Менталитет - менталитет, сифати акл, фаъолияти маънавй, тарзи тафаккур ва кобилияти фикрии инсон; мачмуи сифатхоре, ки ба ин ё он халкияту миллат хос аст.

Модернизатсия- модернизатсия, ба чизе намуд ва симои муосир бахшидан (модернизатсияи таълим, модернизатсияи маълумот).

1.МУКАДДИМА

Консепсияи миллим маълумот хуччати мухими давлатй буда, дурнамои сиёсати давлатро дар сохаи маълумот муайян мекунад ва тамоюлоти инкишофи ин системаи ахамияти стратеги доштаро дар шароити муносибатхори нави чамъиятй ба танзим медарорад. Чузъхои таркибии мазмуну мундаричаи ин хуччат маком, максад ва вазифахои маълумотро дар мархалаи нави таърихй мукррар ме-намояд.

Дар Консепсияи маълумот масъалахои дарки худшиносии таъ­рихй, аз худ намудани мукаррароти суннатию бэшарй ва дар хамин эамина хосил намудани фаросати олии ворисият ба хуввият ва анъанахои миллй, арзишхои ахлокию фархангй, идоракунии демократй, фаъолу пажухандабудан барои бадаст овардани комёбихои илм, техника, фарханг ва гайра тархоезй гардидааст.

Консепсия зимни тагйиротхои сифатии мазмуну мундаричаи маъ­лумот барои инкишофи системаи маориф заминахои нави хукук;й фарохам меорад, ки дар асоси он конун ва дигар мукаррароти расмии сохаи маориф ва сохахои ба он алокаманд тачдиди назар мегарданд ва тахоиру такмил дода мешаванд.

Консепсия такозо манамояд, ки бо иштироки тамоми ваэорату кумитахо, ташкилотхои чамъиятй, созмонхои байналмилалй ва шаховандони чумхурй барномахои мухталифи давлатии рушди сохаи маориф тахия, тасдик ва амалй гарданд.

 

2.3АРУРАТИ ТАХИЯ ВА КАБУЛИ  КОНСЕПСИЯИ МИЛЛИМ МАЪЛУМОТ

1.   Маълумот аз чумлаи   проблемахои   глобалии   асри XXI буда,
дар системэхои сиёсй, иктисодй ва ичтимой самти афзалиятдошта
бахисоб меравад. ЧумхурииТочикистон хамчун узви чомеаи чахони
ва аъзои Иттиходи Давлатхои Мустакил дар ташкили фазой ягонаи
(умумии) маълумот як катор хуччатхои мухими давлатиро ба имзо
расонидааст, ки  тагйирпазирй ва такмил додани   мазмуну мунда-
ричаи маълумотро такозо менамоянд. Дар ин раванд талабот нис-
бат ба маънавият ва махорати касбии инсон баланд мегардад. Ти-
бки он бояд низоми сифатан нави маълумот эхе шавад, ки мазмуну
мундаричаи он ба бехдошти сифати инсон асар гуэорад, тафаккур,
заковати фитрй, шуури маънавй ва хунари  эчодгарии уро ба хара-
кат оварад.

2. Таи   дах соли охир   максаду вазифахои   маълумот   бо рохи
ислохоти чуэъй   тачдиди назар   шуда   бошад  хам,   вале сифати
маълумот, дарачаи  маълумотнокй талаботи шахс,  чомеа ва  дав-

латро конеъ намегардонад, Дониш, малака ва махорати хонандаго-ну донишчуён ба талаботи стандартхои давлатии маълумот чавоб намедиханд. Х,оло шумораи зиёди кудакони синну соли мактабй ба таълим фаро, гирифта нашудаанд, Чавонони маълумоти миёнаи асосй надошта низ хеле зиёданд. Тамоми сохахои истехсолот ва идора ба мутахассисиони касбй эхтиёч доранд. Дар мактабхои маълумоти миёнаи хамагонй муаллимон намерасанд. Мутахассисони чумхурй ба такмили ихтисос ва бозомузй ниёз доранд. Дар мактабхои олии касбии чумхурй муаллимони сохибунвои каманд. Тадкикотхои илмй дар сатхи паст анчом ёфта, аксаран амалй намешаванд. Х,амаи ин такозо менамояд, ки маром, максад, вазифа ва мазмуни маълумот тачдиди назар шавад, сифати маълумот бехтар гардад.

З.Бухоони амике, ки сохахои мухталифи хаёти чомеаи чахониро фаро гирифтааст, маънавияти инсонро коста гардонид ва ба густариши асосхои бадбинй, нафрат, чангу хунрезй, терроризм, харобкорй ва гайра мусоидат намуд, Чомеаи чахонй бар хилофи ин чараёни номатлуб пеш аз хама ба гуманизатсияи хаёти чомеа талош дорад, то ки он ба хайси як ангезаи аклй зухур намуда, дурустию ростии ахлоку андешаи инсонро дар саросари чамъият таъмин созад. Ин равандро гуманизатсияи мазмуну маълумот низ ба низом дароварда, бехатарии хаёти инсон ва чамъияту табиатро таъмин кар­да метавонад. Точикистон хамчун давлати мустакил ва узви чомеаи Чахонй ба чунин раванди арзишманд нерухои зехнию аклонии хешро сафарбар менамояд.

Бо назардошти инхо тахияи Консепсияи миллии маълумот зарурати вокей дошта, ба ичрои он тамоми сохторхои сиёсию иктисодй ва ичтимоии давлат ва чомеа масъул дониста мешаванд.

З.СИЁСАТИ ДАВЛАТИ ВА КАФОЛАТИ ДАВЛАТИИ МАЪЛУМОТ ДАР ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН

Чумхурии Точикистон дар муайян намудани сиёсати давлатии маълумот сохибихтиёр буда, сиёсати давлатии маълумотро дар асоси Конститутсияи (Сарконуни) Чумхурии Точикистон, Конуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи маориф" ва дигарсанадхои меъёрию хуукии чумхурй ва байналмилалй муайян менамояд. Барои рушди системаи маълумоти Чумхурии Точикистон:

—хукуки конститутсионии хамаи шаховандони чумхуриро, сарфи назар аз миллат, нажод, эътикод, чинс ва забон, ба маълумоти босифат, аз чумла ба маълумот ва тарбияи томактабии барои хама дастрас; маълумоти асосии хамагонии хатмй; маълумоти миёнаи хамагонй ва ибтидоии касбии барои хама дастрас, маълумоти миё­наи касбй, маълумоти олии касбй ва маълумоти баъди хатми мак­табй олй дар асоси озмун, маълумоти иловагй ва маълумоти махсус барои шаховандоне, ки имконияти махдуди саломатй доранд, таъмин менамояд;

—чанбаи илмй, дунявй ва башардустии маълумотро дар хамаи намуди таълимгоххо (давлатй, гайридавлатй, ба истиснои мадрасахо) ба эътибор мегирад;

— ба мубохисахои динй, мазхабй ва мунокишахои ахзоби сиёсй дар муассисахои таълимй рох намедихад;

—ба анъанахои халки точик дигар халкхои сокини Чумхурии Точикистон, арзишхои умумибашарй ва фазой ягонаи маълумот ало-каманд будани маълумоти Чумхурии Точикистонро дастгирй мена­мояд;

— дар бораи мухофизати хаёт ва саломатии кудакон, наврасон ва чавонон дар кудакистонхо ва таълимгоххо  гамхории хаматарафа зохир менамояд;

—демократикунонии идораи маълумотро вусъат мебахшад;

таъмини маълумоти муттасилро кафолат медихад;

дар халлу фасли масъалахои гендерй, пеш аз хама, ба сохиб-маълумот шудани духтарону занон шароит фарохам меорад;

—муаллимонро аз чихати ичтимой ва иктисодй хифз намуда, имтиёзхои ба онхо мукарраршударо амалй мегардонад;

—дар мактабхои миёнаи хамагонии тахсилашон ба забонхои гай-ридавлатй ба рох мондани омузиши фанхои забон ва адабиёти точик таърихи халки точик ва географияи Точикистонро зарур мехисобад;

—аз хисобй бучети давлат сохаи маорифро маблалузорй мена­мояд ва барои аз чониби шахсони хукук;ию вок;ей дастгирй ёфтани ин соха шароит фарохам меорад;

—дар доираи стандартхои давлатй бори аввал бепул гирифтани маълумотро дар хамаи муассисахои таълимии давлатй кафолат ме-дихад;

—сармоягузории ватанию хоричиро барои инкишофи сохаи маориф чалб менамояд;

—ба тарбияи кудакон, наврасон ва чавонони болаёкат эътибори махсус медихад;

—кудакону наврасони ятиму бепарастор, маъюб ва аз чихати аклонй инкишофнаёфтаро дар панохи худ мегирад;

—инкишофи муассисахои таълимию тарбиявии гайридавлатиро тахкими конунй мебахшад;

—асноди меъёрию хукукиро барои гирифтани маълумот тасдик мекунад;

—сифати маълумотро дар хамаи шаклу намуди муассисахои таъ­лимй назорат менамояд;

инкишофи мактабхои олии касбиро хамчун маркази маълумот, фарханг, илм ва технология таъмин мегардонад;

—хамохангии фаъолияти вазорату кумитахо, ташкилоту муассисахо, макомоти хокимияти давлатй, махаллй  ва шахсони хукукию

вокеиро барои рушду нумуи сохаи маълумот таъмин месозад;

—барои баланд бардоштани масъулияти макомоти хокимияти дав-патию махаллй ва падару модарон (ё шахсоне, ки онхоро иваз ме-кунанд) барои вайрон кардани хукукхои конститутсионии бачагон оид ба гирифтани маълумоти асосии хамагонии хатмй чорахо меанде-шад;

—воситахои ахбори умумро барои таргиби амали намудани максаду вазифахои асосии маълумот сафарбар менамояд.

 

4.МАФХУМ,   МАКСАД ВА ВАЗИФАХОИ   МАЪЛУМОТ

Маълумот падидаи ичтимоиест, ки ба иктисодиёт, фарханг, та-раккиети илму техника, хифзи мухити зист (экология), истехсолот ва сиёсат робитаи ногусастанй дорад ва як кисми чуднопазири шуури чомеа мебошад.

Маълумот равандест, ки мохиятан ба манфиати шахс, чамъият, давлат ва табиат нигаронида шудааст. Сохибмаълумот инсонест, ки дар рухи суннату анъанахои халки худ, фарханги миллй, арзишх;ои умумибашарй тарбия гирифта, муттасил дар бораи чамъият, тафаккури инсон,табиатва хифзи он, техника, технология ва тарзи хаёти солим дониш, малака ва махорати муназзаму зарурйхосил карда, кори шахсй ва давлатию чамъиятии хешро дар дарачаи ба­ланд саришта мекунад, эхтироми худ ва халк^ои дигарро ба ^о меорад, зиндагии хешро бошуурона ва мустак^лона эчод карда, фарзандону пайвандони хешро дар хамин рухия тарбия мекунад.

Дар хамин замина максад аз тахия ва кабули Консепсияи миллии маълумоти Точикистон аз инхо иборат мешавад.

Бунёди заминай (базиси) муосири маълумот дар асоси арзишхои миллию башарй вадар хамин замина сохибият ба худшиносии таърихию фалсафй, шуури маънавй, ташаккули менталитети шахсию чамъиятй ва ворисият ба арзишхои фархангию хуввияти миллй.

Ворид гэрдидан ба фазой ягонаи байналмипалии маълумот ва алокамандй бофархангу маърифат ва тамаддуни башарй.

Амалй гаштани максадхои мазкур ва пайдо кардани мазмуну мундаричаи нави маълумот ба риояи принсипхои зерин вобаста аст:

—руи кор овардани тадкикотхои бунёдие, ки дорой арзишхои баланди илмию амалй бошанд, мохияти фалсафа маълумоти муосирро кушоянд, равандхои судманди тарбия ва таълимро дар асоси барномахои нав (инноватсионй) фаро гиранд;

—стандартхои нави давлатии маълумот дар асоси меъёрхои мавчудаи маълумоти байналмилалй такмил ва тархрезй шаванд;

—хамгироии вокеии илм, таълми ва истехсолот ба вучуд ояд;

—технологияи чадидеро чори гардад, ки мукаррароти илмию фарх-ангй, техники ва ахлокию тарбиявии башариро ба инсон дастрас гардонад, харакати фикри уро ба самти фарогирии дониш, ростию покии ахлок., фаросати оли, арзишхои асили миллию башари равона созад, дастовардхои илмию техники ба манфиати инсон, бехатарии хаёти хамарузаи у бошад;

—модернизатсияи муттасили системаи маълумот дар асоси моделхои эътирофшуда ва арзишманди системахои маълумоти чахони мутамаддин танзим ёбад.

Бо назардошти максад ва принсипхои мазкур вазифаи асосии маълумот дар мачмуъ иборат аз мунтазам конеъ гардонидани талаботи инсон ба инкишоф, равона кардани кобилиятхои у чус-тучу ва дарёфти тарзи хаёти солим, таъмини рушди ичтимоии чамъият, давлат ва хифзи табиат мебошад.

Маълумот бояд:

—ба инсон шуури маънавй эхе кунад, донишхои зарурй ва арзи­шхои миллию умумибашариро омузонад, барои хифзи Ватан, забон ва фарханги миллат омода созад, ба забон, фарханг ва анъанахои миллии халкхои дигар эхтиром ба чо оварданро тарбия намояд;

—инкишофи илму фарханг, техника, иктисодиёту истехсолотро барои инсон, чамъият ва давлат таъмин созад

—эхтиёчоти инсонро ба маълумоти муттасил дар тули хаёташ таъмин гардонад;

—технологияи нави аз худ намудани дониш, малака ва махоратро пайдо намояд;

—барои ба системаи маълумоти чахонй хамгиро намудани маъ­лумоти чумхурй ва ба ин васила аз худ намудани арзишхои тамаддуни башарй шароит фарохам оварад;

—шаклу усулхои нави мактабдорй ва идоракунии системаи маорифро ташаккул дихад;

—мутахассисони сохибмаърифат, олифаросат ва баландпояро, ки фишанги рушди чомеаро идора карда метавонанд, ба камол расо-над.

5.     МАЗМУНИ МАЪЛУМОТ

Асри XXI мархалаи нави инкишофи тамаддун аст. Он асри чомеаи иттилоотй коммуникатсия, техника ва технология, асри муносибати эхтиёткорона ба мухити зист ва саломатии инсон аст. Давраи нави инкишоф, пеш аз хама, хусни тафохумеро такозо менамояд, ки навсозихои маълумот ба манфиати шахс, чамъият, табиат ва дав­лат бошанд. Тибки низоми нави маълумот бояд донишхои илмй ба талабот ва шароитхои учтимой ва маишии инсон мувофик бошанд, конунхои инсоният, чамъият ва табиат хамгиро шаванд, мазмуни маълумот муктадирии инсонро барои созандагй таъмин гардонанд. Мазмуну мундаричаи нави маълумот дар накша, барнома ва дасту-рхои таълимй инъикос мегарданд. Мувофики синну сол, чахонбинй, кобилият, завку хохиш ва маданияти миллии шахс ба вучуд оварда-

ни барномаю китобхои дарсии нав нихоят зарур аст.

Вобаста ба ихтисос бояд васеъ ва дакик омухтани мероси адабй, фалсафй, афкори педагогии халки точик риёзй, тибб, нучум, мусикй, табиатшиносй ва дигар илмхои кадим ба хукми анъана дарояд.

Барномахои хунаромузии мактаббачагон аз руи шавку рагбат бояд пайваста амалй гарданд.

Мазмуну мундаричаи маълумот барои инсон аз чихати илмй мушаххасу асоснок аз чихати ахлокй хукукбунёд ва аз чихати иктисодию ичтимой хавасмандй дошта бошад.

Дар ин равандтарбия, ки як кисмати азими мазмуни маълумотро ташкил медихад, мухаррики асосии инкишофи шахсият буда, бо мафхуму мазмуни таълим хамгирой ва пайванди ногусастанй пайдо мекунанд. Гуманизатсияи маълумот хамгирой ва пайванди таълиму тарбияро таъмин мегардонад ва тафаккури созандагию бунёдкорй низ аз он сарчашма мегирад. Дар инсон тарбия намудани малака ва махорати дидану шинохтан, шунидану фахм кардан гуфтану амал кардан, нихоят ахамият касб мекунад ва дороии ин холатхо асоси инкишоф буда, феълияти инсонро танзим мебахшад. Такмил додани ин раванди судманд яке аз вазифахои мубраму замонавии пе-дагогикаи амалй ба хисоб меравад. Маълумот шахсро аз як зина ба зинаи дигари инкишоф мерасонад.

Маълумот дар зинахои аввал чй кадаре, ки бунёд бошад, рушди босифати инсонро дар зинахои минбаъда хамон кадар бештар таъ­мин месозад.

Мазмуну мундаричаи маълумоти томактабй дар мухити оила ва кудакистонхо аз инкишофи кобилиятхои равонй, чисмонй ва фикрии кудакон дар асоси арзишхои баланди маънавй иборатанд. Давлат, чамъият ва шахрвандон вазифадоранд, ки ба хотири солимии миллат ва чомеаи солим ба халлу фасли проблемахои демографй, танзими оила, омода намудани волидон ба тарбияи кудак танзими хукуку вазифахои волидон дар тарбияи фарзанд, паст намудани сатхи камбизоатии шаховандон, аз чумла кумаки моддию маънавй ба волидайни чавон.ташвикутаргиби маърифати педагоги дар байни волидон ва нашри адабиёти кудакона муваффак шаванд.

Маълумот хамчун раванд рушди сифатх.ои инсонро аз рузи таваллуд барои як умр таъмин мегардонад. Идомаи ташаккули шахсияти кудак дар оила аз дарачаи савод, маълумот, маърифату чахонбинй, тарзи ташкили рузгордории волидон мухайё намудани шароит барои парвариши кудакон ва гайра вобастагй дорад.

Ба мактаб тайёр кардани кудакон яке аз вазифахои хатмии воли­дон аст. Дар ин кор ба чуз кудакистонхо марказхои тарбиявй (давлатй, хусусй ва гайра) ва мактабхои миёнаи хамагонй низ ба онхо бояд ёрии амалй расонанд.

Фаъолияти тамоми намуди муассисахои томактабй ба инкишофи

кудак дар мухити солим нигаронида мешавад. Усулхои муомила бо кудакон бояд крбили мулохизаи волидон, олимон, омузгорон, мураб-бихо, шоирону нависандагон ва тамоми зиёиён бошад. Барои гуфтугу колабхои муомила эхе гардад, ки асолати забони точики дар он тачассум ёфта бошад. Мундаричаи маълумот дар мухити хонаво-дагй аз забономузй огоз ёбад. Ба ин васила волидон бояд ба хамбастагии саводу маънавияти фарзандони хеш ибтидо гузоранд.

Кудакистонхо бояд дар тарбия ва таълими кудакон вазифахои зеринро анчом диханд:

—хифзи саломатии кудакон;

—мухайё намудани шароит барои .инкишофи кобилиятхои равонй, зехнй ва чисмонй;

—тарбияи маънавият ва одоби хуби муносибати гуманистй дар синну соли тифлй;

—тайёр намудани кудакон аз хурдсолй ба ичрои вазифахои суннатй дар назди волидон ва чомеа;

—ташаккул додани майлу рагбати кудакон ба хама гуна амалхои неку шоиста ва пешгирй намудани рафтору амалхои барои онхо мамнуъ;

—босифат ва хаматарафа тайёр намудани кудакон ба мактаб;

—эътибори махсус ба кудакони болаёкат.

Мазмуну мундаричаи маълумоти ибтидой ба он нигаронида мешавад, ки кудак тавассути он ба одаму олам шиносоии бештаре дошта бошад, мехру мухаббат ва дилбастагй пайдо кунад, асосхои ахлок ва донишхоеро, ки барои зинахои минбаъдаи маълумот ва муносибати фардии у бо чамъият ва табиат заруранд, азхуд кунад. Дар ташаккули кудакони ин синну сол омузиши забон, адабиёт, таъ-рих суруду мусикй, хисоб, ахлок инсон ва мухити зист накши асосй хоханд дошт.

Маводи таълимй дар зинаи ибтидой бояд мушаххасу шавковар ва ибратомуз бошад, дар хонандагон малакахои худшиносию худогохиро таъмин кунад.

Кудак дар ин синну сол он чизеро аз худ кунад, ки ба инкишофи имрузу фардои у мусоидат намояд. Мустакилона чустучу намуданро дар хамин синну сол дар онхо бояд омузонд. Вакти бештари куда-конро ба хифзи пурмаънй, лугату ИСТИЛОХ.ОТИ зарурй,хисоб, хифзи саломатй ва бехатарии хаёт, расмкашй, бозихои серхаракат, супо-ришхои тафаккурро тахрикидиханда ва гайра сарф бояд кард. Маз-муни матн ва супоришхои дарсй барои кудак намунае бошад, ки тимсоли онро вай берун аз китоб низ пайдо карда тавонад.

Асоси мундаричаи маълумотро дар мактабхои маълумоти миёнаи умумй омузиши забони модарй (точикй, адабиёт, ахлок за-бонхои хоричй, риёзй, таърих чомеашиносй, география, биология, физика, химия, информатика, санъат, технология, валелогия ва гайра ташкил медиханд, ки дойр ба хар  кадоме он  стандартхои

давлатии таълим тахия ва тасдик мегарданд. Таълими фанхои мазкур дар асоси таълими тафрикадор ва ё хамгиро ба рох монда мешавад.

Мазмуну мундарицаи маълумоти ибтидоии касбй, миёна ва олии касбй аз пайванди дониш бо касб, шугл ва истехоолот таркиб ёфта, таълими фанхо дар асоси дониш ва технологияи баланди касбй тархорезй мегарданд.

Касбомузии донишчуён дар мактабхои олии касбй мувофики моделхои муосири маълумот сурат мегирад.

Фанхои забон ва адабиёти точик аз мухити хонаводагй сар кар­да, то зинахои охирини маълумот дар асоси маводи асил, мероси пурарзиши адибони гузаштаю муосир омузонда мешаванд.

Осори суханварони бузурги дунёро низ дар тарчумахои бехтарин аз кудакистонхо сар карда бояд омухт. Дар синфхои ибтидой низ чои маводи камарзишро бо осори устодони сухани гетй пур кардан лозим аст. Чунки дунёшиносии кудак аз шинохти адибону фархангиёни дунё ибтидо мегирад.

Забономузии кудакону наврасон аз чавонон дар тамоми зинахои маълумот ба таълими сухандонию суханшиносию суханварй бояд омезиш ёбад. Тарзхои гуногуни баён амалан омузонида шаванд. Мактабиён услуби расмй - коргузориро комилан фарогир бошанд, имлои забони точикиро риоя намоянд, хатти меросиро хонда таво-нанд.

Омузиши забонхои хоричй, махсусан русй, англисй ва арабй дар хамбастагй бо забони модарй аз синфхои ибтидой огоз меёбад ва тамоми мархилахои маълумотро фаро мегирад. Зарурати ому­зиши забони хоричиро хамчун сарчашмаи дониш барои омухтани илму фарханги дунё, прогресси илмию техники ва воситаи муоширати байни миллатхо бояд ба эътибор гирифт.

Омузиши таърих ба хусус таърихи халки точик мархалаи асосии худогохии таърихию фархангии насли оянда аст, ки аз богча то мактаби олй давом мекунад. Таълими таърих аз таърихи зодгох нохия, шахр, вилоят огоз ёфта, минбаъд таърихи кишвар ва таъри­хи дунёро фаро мегирад. Яъне таълими таърих мактабиёнро аз худшиносии махаллй ба худшиносии миллй ва дунёшиносй мерасонад.

Омузиши таърихи халкхои дунё аз мактаби ибтидой огоз ёфта, дар синфхои боло хам бо рохи хамгирой (интегратсия) ва хам бо рохи таълими тафрикадор (дифференсиатсия) сурат мегирад.

Фанни ахлок яке аз фанхои хатмии таълими дар хамаи зинахои маълумот ба хисоб меравад ва дар хамбастагй бо сохахои мухта-лифи хукук таълим дода мешавад. Рафтор, гуфтор ва кирдор дар доираи меъёрхои ахлокие, ки чомеа ва давлат тавассути конун ба­рои инсон муайян кардаанд, омузонида мешавад. Дарсхои ахлок танхо барои хондани панду андарз набуда, балки гуфтугуи озоду

максадноки муаллиму хонанда (донишчу) дар доираи меъёрхои ахлок;, ва хукукхоест, ки риояи онхоро хар як шахованд вазифадор аст. Хонанда ва ё донишчуе, ки аз ахлок; бахои гайриканоатбахш дорад, то ислохи он ба синф ё курси дигар гузаронида намешавад. Меъёрхои ахлок дар асоси конун ва дигар асноде, ки хукукхои шахрвандонро ба танзим медароранд, дар низомнома ва оинномахои муассисахои таълимй мукаррар мегарданд.

Барои танзими оила ва вусъат бахшидани халлу фасли масъалахои демографй дар синфхои боло ва мактабхои маълумоти касбй чорй намудани омузиши масъалахои демографй ба макрад мувофик аст.

Яке аз хадафхои маълумот ин расидан ба сатхи маълумоти дунёист. Бинобар ин фанхои риёзй, физика, кимиё, биология, тех­нология, нучум ва гайра дар доираи барномахое таълим дода мешаванд, ки мазмуну мундаричаи онхо ба мазмуну мундаричаи маъ­лумоти чахонй мувофик бошанд. Дар ин сатх лозим аст, ки барномахои таълимй ва китобхои дарсии ин фанхо бо рохи хамгирой ва модернизатсияи маълумот таълиф ёбанд. Моделхои муосири барномахои таълимй, китобхои дарсй, усулхои омузиш (технологияи таълим) тахия ва таълиф шаванд. Дар ин самт модернизатсияро на ба маънои нусхабардорй, балки бо рохи  хамкорй бо Иттиходи Давлатхои Мустакил ва дигар мамлакатхои дунё амалй бояд кард. Танхо ба рох мондани хамкории илмй, фархангй ва маърифатй Точикистонро ба маълумоти сатхи чхони ворид намуда, ракобатпазирии сифати маълумотро таъмин мегардонад.

6.СОХТОРИ МАЪЛУМОТ

Системаи маълумот дар Чумхурии Точикистон аз таълим ва тарбияи томактабй, маълумоти миёнаи хамагонй, маълумоти ибтидоии касбй, маълумоти миёнаи касбй, маълумоти олии касбй, маълумоти пас аз хатми мактаби олй ва маълумоти иловагй иборат аст.

Таълиму тарбияи томактабии кудакон дар оила, кудакистонхои оилавй, давлатй, гайридавлатй ва дар муассисахои ба он баробар ташкил мегардад.

Оила заминай нахустини ташаккули шахс ва огози раванди маъ­лумот дар парвариши кудак аст.

Кудакистон муассисаест, ки барои инкишофи кудак мухити со­лим фарохам меорад. Маълумоти ин сатх тавассути забони шевою гуворо, анъанахои миллй, муколама аз руи расму суратхо, шунидани мусикй, кироати шеъру афсона, риояи бехатарии хаёт, бозй, сайру саёхат, расмкашй, тамошои театр, кино, телевизион ва гайра ба худшиносию дунёшиносии кудакон ибтидо мегузорад.

Маълумоти миёнаи хамагонй пойдевори системаи ичтимоию икти-содии чомеа ба хисоб меравад ва дарачаи маълумотнокии миллатро муайян карда, дар мачмуъ насли чавони ояндасози миллатро

ба хает тайёр менамояд.

Сохтори маълумоти миенаи хамагонй чунин эст.

1.Маъпумоти ибтидоии х;амагонй (синфхои I—IV 4 сол идома ефта, аз инкишофи он тасаввуротхое, ки кудакон дойр ба одаму олам дар давраи томактабй хосил карданд, шуруъ шуда, одоби муомила, хондан, навиштан, хисоб кардан, расмкашй, мухити эистро меомузанд. Кудакон дойр ба таърих география, табиатшиносй,хифзи саломатй вагайра дархамин зина маълумоти ибтидой хосил мекунанд.

2.Маълумоти асосиихамагонй(синфхои\/—IX) равандест, ин бояд тавассути он мактаббача ба мафхумхои "Ман"-у "Дунё сарфахм равад, максадхои маънавии худро мустакилона муайян созад, тарзи хаёти солимро дарк карда, вазифа ва хукукхои хешро донад. Дар ин зинаи маълумот у аз дарачаи саводомузи тадричан ба дарачаи маърифатй расад. Маълумоти ин зина ба муносибатхои фаъолу муфид ва зарурй хосил кардани кудакону наврасон барои муомила карда тавонистан бо хамсолону калонсолон дар мактаб, хона ва чойхои чамъиятй мувофик бошад.

Маълумоти асосй бояд кудакону наврасонро ба маърифат сохиб гардонад, ки дороии он худидоракунй, интихобикасб.шугли дустдошта эхтироми илму фарханг, анъанахои миллй, эътикод ва ахлоки хамидаи кудакро таъмин созад. Барои алокаманд будан бо тамаддуни башарй яке аз забонхои хоричиро омузад ва донад.

Маълумоти асосй барои хамаи шахрвандони чумхурй хатмй аст.

3. Маълумоти миёнаи хамагонй (синфхои X—XI) равандест, ки тавассути он кобилияти аклонию чисмонии мактаббачагон инкишоф ёфта, онхо имконияти амалй кардани максадхои дар зинаи асосии маълумот пешгузоштаи худро васеъ мегардонанд.

Маълумоти ин сатх ба наврасон барои амиктар омухтани фанхои интихобшуда имконият фарохам меорад, барои дастрас намудани зинахои олии маълумот онхоро хавасманд мегардонад. Бинобар ин тахсил дар мактабхои маълумоти миёнаи хамагонй муовофики майлу хохиш ва кобилияту завки наврасон 6а равияхо чудо мегардад. Максади ташкили тамоилхо фарохам овардани шароит барои инкишоф, шахсият пайдо намудани наврасон ва рушду камолоти маъ­навии онхо мебошад. Махдуд кардани хукуки онхо барои гирифтани маълумоти миёнаи хамагонй раво нест.

Барои расидан ба сатхи маълумоти байналмилалй маълумоти миёнаи хамагонй тахсили 12-соларо такозо менамояд, ки хангоми гуэариш ба он шароиту имкониятхои вокеии мактаб ва шаховандонро низ ба эътибор гирифтан зарур аст. Имруз аксарияти мамолики дунё тахсили 12-соларо пазируфтаэнд. Барои чунин сохтори мактабхо барномаю китобхои дарсии нав, дастурхои методй вадигар воситахои   таълимй лозиманд. Вале   шароити мавчуда масъалаи гузариш ба тахсили 12-соларо халлу фасл карда наметавонад. Чунки афзудани шумораи кудакон, нарасидани синфхонахо, мутахассисон, мухайё набудани шароити якхелаи таълим ва гайра имкон намедихад, ки мактабхо саросар дар як вакт ба тахсили 12-сола гузаранд. Барои кабули ин сохтор афкори умум ва тайёрии чиддй лозим аст. Дар мархалаи аввал Академияи илмхои педагоги асосхои илмй, педагоги, психологи ва иктисодии сохтори мазкурро бояд мавриди баррасй карор дихад. Гузариш ба таълими 12-соларо Х,укумати Ч,умхурии Точикистон муайян менамояд.

Маълумоти ибтидоии касбй талаботи инсон, чамъият ва давлатро ба тамоми касбхои зарурй таъмин менамояд. Низоми маъ­лумоти ибтидоии касбй ба талаботи бозори мехнат бояд мувофик бошад. Мутахассисони ин дарачаи маълумот тавассути омузишгоххои касбй -техники, марказхои таълимй, мактабхои маълумоти миёнаи хамагонй, курсхои таълимй ва дигар муассисахои таълимии ба инхо баробар тайёр карда мешаванд. Ба чунин муассисахои таълимй чавонон пас аз хатми мактаби асосй ва мактаби маълумо­ти миёнаи хамагонй кабул мегарданд.

Барои шахсоне, ки бо сабабхои гуногун маълумоти асосй ё касбй нагирифтаанд, мувофики майлу хохишашон курсхои касбомузй ташкил шуда, ба онхо шаходатнома ва ё сертификат медиханд. Ба хатмкунандагони мактабхои маълумоти миёнаи хамагонй дар баро-бари шаходатномаи маълумоти миёнаи хамагонй сертификат ё гувохномаи тахассусй дода мешавад. Стандарти давлатии маълу­моти ибтидоии касбй дар заминай фарханги миллй тахия шуда, бояд ба сатхи маълумоти байналмилалй мувофик бошад.

Мухлати тахсил дар омузишгоххои касбй-техникй ва дигар омузишгоххои ба хамин сатх баробар, ки маълумоти миёнаи хамагонй низ медиханд, на камтар аз 3 сол аст.

Маълумоти миёнаи касбй дар заминай маълумоти асосй, маълумоти ибтидоии касбй ва миёнаи хамагонй дар мактабхои миёнаи касбй (омузишгохлои касбй, техникумхо, коллечхо ва дигар муассисахои ба инхо баробар) ва ё дар заминай муассисахои таълимии маълумоти олии касбй ба рох монда мешавад.

Мутахассисони дорой маълумоти миёнаи касбй дар сохахои мухталиф ба сифати мутахассиси хурд машгули кор мешаванд.

Маълумоти миёнаи касбй чавононро барои гирифтани маълу­моти олй хавасманд мегардонад. Онхое, ки коллечу техникумхоро бомуваффакият хатм мекунанд, имконияти давом додани тахсилро дар мактабхои олй аз руи барномахои махсус, бо назардошти кам кардани мухлати тахсил, пайдо менамоянд. Тахсил дар баъзе муассисахои маълумоти ибтидоии касбй танхо дар заминай маълу­моти миёнаи хамагонй сурат мегирад.

Барои ба сатхи байналмилалй мувофик намудани маълумот техникумхои  мавчуда тадричан  ба коллечхо табдил дода меша-

ванд. Коллечхо метавонанддар сохтори мактаби оли ва ё мустакил бошанд.

Маълумоти олии касбй сатхи баланди инкишофи инсон, нумуи нисбатан пурраи крбилиятхои инфиродии шахс, маънан ва чисман тайёр намудани у ба мехнати мустакилона ва бошуурона, зиндагии шахсй ва ичрои вазифахои чамъиятию давлатй мебошад.

Маълумоти олии касбй ба донишчуён пеш аз хама бояд одамият омузонад, ба онхо сифатхои олии инсонй, камолоти маънавй, дониши амик., тафаккури эчодй ва махорати касбй бахшад ва хамчун фишанги асосии идоракунии сиёсату иктисодиёт ва ичтимоиёт бошад.

Донишчуён ба маълумоти олии касбй дар донишгох академия, донишкада, консерватория ва дигар муассисахои таълимии ба онхо баробар дар асоси принсипи бисёрзинагй фарогирифта мешаванд. Дар хар як зинаи маълумот донишчу сох.иби дарачаи (бака­лавр, мутахассис, магистр) муайян маълумот мегардад.

Бакалавр мутахассиси маълумоти олидор аст, ки дойр ба назария ва амалияи самти ихтисосаш дониш, малака ва махорати касбй хосил кардааст. Шахрванде, ки мэълумоти дарачаи "бакалавр" дорад, аз руи ихтисосаш ба вазифэхое, ки сатхи маълумоти олии касбиро талаб мекунанд, ба кор кабул карда мешавад. Мухлати тахсил барои гирифтани дарачаи "бакалавр" на кам аз 4 сол (барои сохаи тиб на кам аэ 5 сол) аст. Бакалавр дар зинахои дигари маълумоти олии касбй хукуки идомаи тахсил дорад.

Магистр баъди гирифтани дарачаи "бакалавр" тахсилро дар магистратура на кам аз 2 сол давом медихад ва пас аз гуэаштани аттестатсияи чамъбастй дарачаи "магистр" мегирад. Магистр асосан ба сохаи муайяни илм машгул шуда, коркой илмй-тадкикотй мебарад ва аз руи ихтисосаш дар муассисахои таълимй, илмй ва дигар вазифахое, ки ба сатхи маълумоташ мувофиканд, кор мекунад.

Дар мактабхои маълумоти олии касбии Чумхурии Точикистон мисли дигар давлатхои Иттиходи Давлатхои Мустакил ба шахсоне, ки 5 сол (ба истиснои донишгохи тиббй) тахсил намуда, аз аттестатсияи чамъбастй бомуваффакият мегузаранд, дипломи да­рачаи "мутахассис" дода мешавад.

Мактабхои олии касбии чумхурй дар сатх.и мутахассиси хурд низ кадр тайёр мекунанд. Сатхи маълумоти мазкур ба сатхи маъ­лумоти миёнаи касбй ё маълумоти олии нопурра баробар аст, ки мухассил пас аз ду соли тахсил (барои сохаи тиб пас аз се соли тахсил) ба   он муваффак мегардад.

Барои ба низом даровардани касбу вазифахои тахассусй бо дарачахои маълумот Хукумати Чумхурии Точикистон бояд номгуи вазифахои тахассусии хамаи сохахоро мувофики дарачахои маъ­лумоти касбй тасдикнамояд, то ки сатхи маълумот бо вазифахои

тахассусии шаховандон муайян ва мувофика гардад.

Барномахои таълим дар мактабхои олии касбй дар асоси модер-низатсияи маълумот, моделхои муосири таълим, талаботи Кон-сепсияи мазкур ва бо назардошти сатхи байналмилалии маълумот аз нав тахия ва тасдик мешаванд.

Минбаъд бозомузй ва такмили ихтисоси мутахассисиони маълумоти олидор дар заминай мактабхои олии чумхурй гузаронида мешавад.

Маълумот пас аз хатми мактаби олй (аспирантура, докторанту­ра) хусусияти инфиродй дошта, борохи худталошй, нумуи крбилиятхои баланди инсон барои донишофарй ва кашфиётхои илмй нигаронида шудааст.

Маълумоти иловагй ин фарогирии тамоми шаховандон ба дониш, техника ва технологияи нав, эчодкорй, дарёфти ихтисоси нав, бо­зомузй, такмили ихтисос ва гайра мебошад, ки онро шахс дар мактаб хангоми тахсил, пас аз хатми мактаб ва баъди гирифтани диплом низ сохиб шуда метавонад.

Маълумоти иловагй бо максади таквият бахшидани маълумоти базавй, мутобик сохтани шахс ба мухити нави ичтимой, маънан ва чисман дастгирй намудани у дар шароити нави муносибатхои ис-техсолй, самаранок ба манфиати шахс, чомеа ва давлат гузаро-нидани вакти холии шахрвандон, ривочи илмуфан ва истехсолот ташкил карда мешавад. Маълумоти иловагй новобаста ба синну сол ва махдудият барои тамоми шаховандон дар шаклу намудхои гуногун пешниход мегардад.

1. Маълумоти иловагии баъдидипломй барои шаховандоне, ки ин ё он зинаи маълумоти касбй (маълумоти ибтидоии касбй, маъ­лумоти миёнаи касбй, маълумоти олии касбй)-ро гузашта, сохиби ихтисоси муайян гаштаанд. Шахрвандон тавассути мактабхои олй ё курсхои махсуси таълимй барои гирифтани ихтисоси дигар аз нав тахсил ва ё бозомузй мекунанд. Курсхои кутохмуддати касбй низ имконият медихад, ки шахрвандон вобаста ба талаботу дархости бозори мехнат касбашонро дигар карда, сохиби ихтисоси нав шаванд. Чунин намуди курсхо дар сохтори омузишгоххои касбй-техникй, марказхои таълимй, марказхои ичтимой-сохибкорй ва ё дар назди муассиса ва корхонахои давлатию гайридавлатй таъсис меёбанд.

2.Маълумоти иловаги барои ихтисосе, ки шахрванд мувофики он машгули кор асту дониш, малака ва махорати хешро дар семи­нару курсхои махсуси такмили ихтисос, академия, донишкадаю донишгоххо, марказхои таълимй ва тавассути таълимй фосилавй (дистансионй) такмил медихад.

Барои донишчуёни мактабхои олй шаклу намудхои гуногуни маълумоти иловагиро пешбинй мекунад; маълумоти иловагй барои гирифтани ихтисоси дуюм бо назардошти  кобилияти донишчу ва

зиёд намудани мухлати тахсил, монанди тарчумон-омузгор, психолог-хукукшинос, технолог-тарчумон, рузноманигор-тарчумон, агроном-мухандис, муаллими забони точики бо ихтисоси иловагии забони русй ва е англисй, муаллими синфхои ибтидой бо ихтисоси иповагии забони англисй, русй ва е точики ва гайра: маълумоти иловагие, ки тавассути курсхой кутохмуддат донишчу сохиби ин ё касб мегардад (курсхои махсуси дузандагй, компютерй, ронандагй, рассомй, коргузорй, мухосибй ва гайра) ва ба у дар ин хусус серти­фикат дода мешавад.

Маълумоти иловагй барои кудакону наврасон дар заминай маъ­лумоти миёнаи хамагонй дар мактабхо, Академияи хурди илмхо, марказхои фархангй, касбинтихобкунй, техники, варзишй, кишваршиносй ва гайра ташкил ёфта, маълумоти ибтидой , асосй ва миёнаи онхоро пурра мегардонад ва барои интихоби касб заминай устувор фарохам меорад. Муассиси чунин муассисахо давлат ва шахсони хукукию вок;ей буда метавонанд, ки дар асоси литсензияи Вазорати маорифи ЧумхурииТочикистон, идора ва шуъбахои маорифи вилоятй, шахри ва нохиявй хукуки фаъолият кардан доранд

7.РОХХОЙ АМАЛЙ  ГАРДОНИДЛНИ КОНСЕПСИЯИ МИЛЛИИ МАЪЛУМОТ

Омилхои асосии амалй гаштани Консепсияи миллии маълумот инх;оянд, ки давлат асосхои хукукхои онхоро тахким мебахшад:

Омилхои хукукй

Ворид намудани тагйироту иловато ба к;онунгузории Чумхурии Точикистон дар сохаи маориф.

Тахияи санадхои дигари хукук;ию меъёрй барои инкишофи муас-сисахои таълимй, аз чумла муассисахои хусусии таълиму тарбия, пайдо намудани имтиёзхо дар андозбандии сохаи маориф бо максади таъмин намудани ракобатпазирии маълумот дар Чумхурии Точикистон.

0МИЛХОИ ИКТИСОДЙ

Дар К,онуни чумхурии  Точикистон "Дар бораи бучети давлатй" хамчун сохаи афзалиятдошта эътироф намудани сохаи маориф.

Тахия ва тасдики меъёрхои муосири музддихии кормандони сохаи маориф

Тахияи барномахои иктисодй барои дастгирии рушди сохаи мао­риф

Ба вучуд овардани рак;обат дар бозори хиэматрасонии сохаи маълумот.

Омилхои ташкилй

—Тахияи барномаи комплекса барои амалй намудани Консеп­сияи миллии маълумоти Чумхурии Точикистон

—Такмили минбаъдаи стандартхой давлатии маълумот.

— Тахияи барномахои давлати дойр ба модернизатсияи маълумот ва ба халли проблемахои сохаи маориф чалб намудани тамоми чомеа.

—Тайёр намудани гузориши Хукумати Чумхурии Точикистон "Дар бораи неруи зехнии миллат".

Чорабинихои таббий доир ба пешгирии беморихо дар муассисахои таълимй барои хифзи мунтазами саломатии кудакон ва наврасон.

Ташкили низоми сифатан нави системаи оморй ва иттилоотй, ки ба талаботхои байналмилалй чавобгу бошад.

Вазорати маориф халлу фасли масъалахои зерини сохаи маорифро амалй мегардонад:

—ворид намудани тагйиротхои сифатй ба мазмуну мундаричаи маълумот тавассути:

гуманизатсияи мазмуни маълумот;

такмили стандартхой давлатии маълумот;

—аз нав тахия намудани накшаю барномахои таълимй, китобхои дарсй ва дастурхои таълимй;

—тахияи талаботи ягонаи тарбияи кудакону наврасон дар оила, мактаб ва чамъият;

—ташкили системаи корхои тарбиявие, ки волидон ба сифатй шарики мактабу муаллим ширкат меварзанд.

—Назорати доимии сифатй дониш, малака ва махорати хонандагону донишчуён дар хамаи намуди муассисахои таълимии чумхурй;

—Тавассути аттестатсия ва аккредитатсия бахои давлати до­дан ба раванди таълиму тарбия ва сифатй тайёр кардани мутахассисон дар хамаи намуди таълимгоххои чумхурй.

Якчоя бо вазорату кумитахо, макомоти идоракунии махаллй, ташкилоту муассисахо, шахсони хукукию вокей:

—тадбирхои амалй намудани Консепсия ва барномаи рушди сохаи маорифро тахия намуда, ичрои онхоро таъмин мегардонанд;

—низомномаи нави пардохти музди мехнати кормандони систе­маи педагогиро аз руи принсипи фаъолият ва накши мутахассис дар чараёни таълиму тарбия (аз руи талаботи стандартхои дав­лати) тахия ва барои тасдик ба Хукумати Чумхурии Точикистон пешниход менамоянд;

—системаи маълумоти Точикистонро бо роххои зерин ба систе­маи маълумоти чахонй хамгиро менамоянд;

—васеъ намудани хамкории байналмилалй дар сохаи маълумот;

—вусъат бахшидан ба модернизатсияи системаи маълумот дар асоси системахои маълумоти пурарзиши чахони мутамаддин;

—Чорй намудани компютеризатсияи системаи маълумот;

—таъсис додани Марказхои компютерй дар шахоу навохй ва мактабхои олии чумхурй бо максади ташкил намудани Бонки маъ­лумот барои тахлил, алока, хамкорй ва бозомузию такмили ихтисо-

си кадрхо,

—таъсиси Шурой хамохангсозии фаъолияти муассисахои таълимй дар Чумхурии Точикистон;

—ширкат ва мавкеъ доштан дар кори якчояи инсоният барои ин-кишофи имкониятхои судманди кобилияти инсон;

Роху усулхои нави тайёр кардани кадрхо ва такмили ихтисоси онхоро ба ин тарз чорй менамояд;

—хамгироии маълумоти миенаи хамагонй ва миёнаи касбй, ба хусус мактабхои равиядор, бо мактабхои олии касбй;

— Чорй намудани таълими фосилавй дар донишгоххо,  донишкадахо ва дигар  тэълимгохдои  чумхури  барои  бозомузй,  такмили ихтисоси кадрхо, гирифтани маълумоти миёнаи махсус, маълумо­ти   олии касбй ва ихтисоси   дуюм   (барои   донишчуён   ва   дигар хохишмандон);

— таъсис додани кафедраю лабораторияхои дар сохтори мактабхои маълумоти миёнаи   умумии равиядор, гимназияю литсейхо. Марказхои маълумоти иловагй. Академияхои хурди илмй ва гайра;

—хамкории кафедрахои методикаи таълим бо мактабхои маълу­моти миёнаи хамагонй бо мак;сади ошной бо махорати касбй, аз худ кардани моделхои нави таълим ва усупхои фаъоли (интерак-тивии)таълим;

—дархоричии кишвар ба рох мондани тачрибаомузии профессорону устодони кафедрахои технологи, методикаи таълим ва ба воситаи аспирантура ва докторантура дар хоричи кишвар тайер кардани мутахассиони ин соха;

—дар заминай мактабхои олми касбй гузаронидани курсхои так­мили ихтисоси мутахассисони хамаи зинахои маълумот (миёнаи хамагонй, ибтидоии касбй, миёнаи касбй ва олй), мутахассисони гуногунсоха, аз чумла дар кафедрахои методика, педагогика ва равоншиносии донишгохои омузгорй ба рох мондани бозомузии мураббихо, омузгорон ва рох;барони мактабхо,

—чорй намудани ихтисосхои иловагй барои донишчуёни к;обилиятнок (иктисодчй бо ихтисоси иловагии хукукшинос, технолог бо ихтисоси иловагии химия ё биология, забони тоники бо ихтисоси иловагии забои англисй ё русй, технолог-тарчумон, филолог-тарчумон ва гайра);

Конеъ намудани ниезмандии шахс, чомеа ба инкишоф, омузиши илму фарханги дуне:

—иштироки тамоми институтхой сиёсй, икисодй ва ичтимоии чомеа дар тарбияи кудакон (педагогизатсияи мухити чамъиятй:

—тахияи барномаи давлатии "Кудакону наврасони Точикистон" барои кудакону наврасони ятиму бепарастор, маъюб ва болаёкат;

—ба таълим пурра фаро гирифтани кудакони синну соли мактабй;

—ба рох мондани омузиши забонхои пахнгаштаи дунё.аз чумла

забонхои англисию руси, араби, немиси, араби ва забонхои давлатии мамлакатхое, ки бо Точикистон робитахои фархангй ва иктисодй доранд, аз чумла забонхои чини, хиндй, турки, урду вагайра.

Муаллим ва мураббй барои ичрои Консепсияи мазкур сохиби чунин сифатхо буданро ухдадор бошанд;

—асосхои назарй ва амалии ихтисоси худро донанд, педагогика, равоншиносй ва методикаи таълимро фаро гирифта бошанд;

—шахсияти шогирдони худро эхтиром намоянд;

—чахонбинй ва диди васеи илмй дошта бошанд;

—раванди тарбия ва таълимро эчрдкорона ба рох монанд;

—сифати таълиму тарбияро натичаи нихоии фаъолияти хеш до­нанд;

—ба стандартхои давлатии маълумот чавобгу будани дониш, малака ва махорати шогирдони хешро кафолат диханд.

8.НАТИЧАГИРЙ АЗ КОНСЕПСИЯИ МИЛЛИИ МАЪЛУМОТ

Татбики амалии Консепсияи мазкур халлу фасли масъалахои зеринро таъмин мегардонад:

1 .Омузиши амик ва ичрои нишондодхои Консепсияи педагогизатсияи мухити чамъиятиро таъмин сохта, дойр ба максад ва вазифахои нави маълумот афкори умум ба вучуд меорад. Маълумот барои шахс, давлат ва чамъият хамчун дороии моддию маънавй ва раванди бонизоми инкишоф кабул мегардад.

2.Заминай (базис) муосири маълумот, ки дар асоси арзишхои фарханги миллию башарй сохта мешавад, менталитети наслхоро бадарачаи худшиносии таърихию фалсафй расонида, ворисияти наслхои ояндаро ба арзишхои миллй таъмин месозад.

З.Маълумоти босифат ташкили тарзи хаёти солимро ташаккул дода, ба халлу фасли масъалахои демографй ва танзими оила асар мегузорад.

4.Риояи меъёрхои ахлок талаботи хатмии давлат ва чомеа гашта, сатхи маънавиёти чомеа баланд мегардад.

5.Тарбия бо мазмуни таълим хамгирой ва пайванди ногусастанй пайдо карда, гуманизмдуст доштани инсон, эхтироми маком ва мухити моддию маънавии вай,—хадафи асосии тарбия карор мегирад.

Педагогикаи амалй ба ташаккули малака ва махорати дидану шинохтан, шуниданударк кардан ва гуфтану амал намудани афроди чомеа ноил мегардад.

Тарбияи шахрвандии насли чавон бехтаршуда, мафхумхои дуст доштани зодгох сарзамин, Ватан хамгирой пайдо мекунанд.

Шумораи муассисахои томактабй зиёд шуда, кудакон тавассути марказхои алохида, кудакистонхои оилавй (хусуей), давлатй, гайридавлатй, мактабхои миёнаи маълумоти хамагонй ва гайра ба

мактаб таёр карда мешаванд. Масъулияти волидон ба тарбия ва ба мактаб тайёр кардани кудакон баланд мегардад. Барои тарбияи томактабии кудакон китобхои таълимии босифат тахия ва нашр ме­шаванд.

7.Дар сатхи маълумоти ибтидой тамоми кудакони ин синну сол ба мактаб фаро гирифта шуда, дар хондан, навиштан, хисоб кар­дан, риояи бехтарини хаёт ва фаъолияти коммуникативй ухдабаро мегарданд. Барои омузгорону волидон имконияти интихоби кито­бхои дарсй ва дастурхои таълимй ба вучуд меояд.

8.  Маълумоти   сифатноки   миёнаи   хамагонй талаботи    асосии шахс, чомеа ва давлат карор мегирад. Ба маълумоти асосии хатмй тамоми кудакону наврасони Точикистон фаро гирифта мешаванд. Барои онхое, ки маълумоти асосй, миёнаи хамагонй ва ё имкони­яти тахсили рузона надоранд, мактабхои шабона, гоибона ва ё таъ­лимй фосилавй ташкил карда мешавад. Дар мактабхои маълумоти миёнаи   хамагонй (синфхои X   (XI—XII) мактаббачагон дар асоси шавку эавк ва кобилияташон ба равияхои таълимй чудо мешаванд.

9. Омузишгохои касбй-техникй ва дигар муассисахои таълимии ба онхо баробар ба касбу кори муосир чалб намудани чавононро таъмин менамоянд. Дарачаи маълумоти ин сатх ба талаботи стан­дартхои чумхури мувофик шуда, мутахассисони Чумхурии Точикис­тон дар хоричи кишвар низ аз руи касби хеш кор карда метавонанд.

Маълумотии олии касбй сифатан бехтар мешавад.

Сохиби маълумоти олй шахсе мешавад, ки камолоти маънавй, тафаккури эчодй ва махорати баданди касбй дорад. Идоракунии сохахои иктисодй ва ичтимой аз хисоби рушди сифати инсон тавас-сути маълумоти олии касбй батадрич бехтар мегардад.

11.Маълумоти иловагй доираи васеи чамъиятро фаро мегирад Маълумот барои хама талаботи чомеа ва давлат карор меёбад. Кобилияту фахмиши техники ва фаъолияти коммуникативии шахр-вандон аз омузиши техника ва технологияи муосир рушд меёбад. Аз хамгироии илму истехсолот зиндагии инсон сифатан бехтар ме­шавад.

12.Тамоми таълимгоххои чумхурй бо кадрхои ихтисосманд таъ­мин мешаванд. Шумораи олимон афзуда, тадкикотхои илмии сифатан нав ва тамоюли амалидошта руи кор меоянд.

13. Хукук ва ухдадорихои шахрвандон барои гирифтани маълу­моти босифат васеъ мешавад Шумораи мактабхои хусуей меафзояд. Заминахои хукукии чунин муассисао аз чониби давлат таъмин мегарданд Давлат харочотхои сохаи маорифроба субъектхо бештар равона месоэад. Барои волидон имконияти интихоби таълимгоххо пайдо мешаванд. Давлат,волидон ва донишчуён аз маълу­моти бесифати таълимгоххо хукук;и паст гардонидани маблагхои шахсию давлатиро пайдо мекунанд. Дар сохаи маориф конунгуэории амалкунанда такмил ёфта, Конунхои нав (Конуни Чумхурии То-

Чикистон "Дар бораи маълумоти олии касби", Конуни Чумхурии То-Чикистон "Дар бораи тахсили 12-сола", Конуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи муассисахои таълимии хусусй", Конуни Чумхурии Точи-кистон "Дар бораи хифзи кудак ва наврас" ва гайра) тахия ва тасдик; мешаванд.

14. Доир ба рушди сохаи маориф барномахои давлатии "Рушди сохаи маориф", "Тайёр намудани кадрхои илмию педагоги", "Кудакону наврасони Точикистон", "Сохтмони таълимгоххо дар Чумхурии Точкистои", "Консепсияи маблаггузорй ба сохаи маорифи Чумхурии Точикистон дар солхои 2004—2015" ва гайра тахия, тасдик ва амалй мегарданд.

15. Маоши кормандони соха мувофики Конуни Чумхурии Точикис­тон "Дар бораи маориф" амалй мешавад.

16.  Забони давлатй рушду нуму меёбад. Сатхи сухандонй, суханронй ва маданияти  гуфтори чомеа ташаккул ёфта, аксарияти чавонон дар баробари забони давлагй ба забонхои англисй ва русй озодона гуфтугузор мекунанд.

17. Маблагхои инвеститсионй асосан ба сохтмони мактабхо, бинохои иловагй, хобгоххо ва мустахкам намудани базаи таълимии таълимгоххо сарф мешаванд. Таълими себаста (се семенагй) дар мактабхои маълумоти миёнаи хамагонй бархам мехурад.

18. Компютеризатсияи мактабхои маълумоти миёнаи хамагонй, ибтидой, миёна ва олии касбй таъмин мегардад. Марказхои компю-терй барои омузиш, бозомузй ва иттилоот сохиби Бонки маълумот мегарданд.

19. Хамкорй бо мамлакатхои хоричй дар сохаи маориф ривоч ёфта, муассисахои таълимии Чумхурии Точкистон рагбатпазирии сифати маълумотро таъмин мегардонанд. Чумхурии Точикистон ба фазой ягонаи маълумоти байналмилалй ворид мегардад.